Als een feniks

Auf die Berge will ich steigen

wo die dunklen Tannen ragen

Bäche rausschen, Vögel singen

und die stolzen Wolken jagen.

Uit: Die Harzreise- Heinrich Heine 1824 

 

Het was negen jaar geleden dat we voor het laatst in de Harz waren. Te lang. Ik kom er graag, voel me er helemaal thuis. Ik hou van de bergen en de prachtige natuur. En beide zijn er volop te vinden. En er hangt een heerlijke sfeer, het is vooral die sfeer waarom ik zoveel van de Harz hou. Het is net of emoties hier harder binnen komen. Het is dan ook geen wonder dat de beroemde Duitse romantische kunstenaars en filosofen hier zoveel van hun werken creëerden. De sfeer is ernaar.

Hernieuwde ontmoeting

Ik had dan ook erg uitgekeken naar de korte Harzbreak die eind april op het programma stond, de hernieuwde ontmoeting met dit prachtige stuk natuur. In gedachten zat ik al aan de rivier, keek ik uit over het dal en genoot ik van al het groen. Het was dan ook best een schok toen ik de duizenden kale sparren op de berghellingen zag. Ik werd er heel verdrietig van. Maar navraag bij de eigenaar van het pension waar we logeerden stemde me al meer hoopvol. Toen ik wat artikelen van de nationaal park autoriteit en andere kenners had gelezen was ik hoopvol en gerust gesteld.

Wat is er aan de hand in de Harz

De Harz is een gebied dat hoofdzakelijk begroeid is met sparren. Dat is ontstaan in de 17e/18e eeuw, toen veel van het gemende oerbos is gekapt om de vele mijnen met hout te kunnen bekleden. Daarvoor in de plaats kwamen sparren. Zoals de eigenaar van het pension waar we verbleven het wat smalend zei: de toenmalige landheren hielden erg van sparren. Ze zijn natuurlijk ook mooi recht en makkelijk in te zetten voor bosbouw.

Van al die sparren is een groot deel nu aan het afsterven. De oorzaak is, zoals vaak in situaties als deze, een samenspel van factoren. Allereerst komen sparren van nature ‘pas’ vanaf 700 meter hoogte voor. Ik zie het plaatje in mijn aardrijkskundeboek bij het stuk over bergen nog voor me: loofbomen tot halverwege de berg, naaldbomen bovenin. De Harz is weliswaar een middelgebergte, maar de sparren staan ook op plekken die de 700 meter lang niet halen.

Vanaf 2017 was er voorts een aantal heftige weersomstandigheden op rij die een flinke kauw hebben uitgedeeld. Stormen in de winter van 2017/2018 (inclusief orkaan Friederieke), die veel schade onder de sparren hebben veroorzaakt. En laten de kevers van het type ‘Letterzetter’ (borkenkäfer) nou gek zijn op met name sparren. Een explosie van deze kevers volgde. Vooral toen het voorjaar en de zomer van 2018 extreem droog waren. De uitgedroogde sparren hadden nauwelijks verweer tegen de kevertjes en de kevertjes gedijen juist heel goed in droge tijden. Dat alles zorgde ervoor dat ook nog duizenden staande sparren werden aangevreten.

Asgrauw

Het heeft geresulteerd in een asgrauw beeld, heuvels vol dode boomskeletten, stammen die als luciferhoutjes tegen de berghellingen liggen. Een triest gezicht. De fotograaf in mij kan dit beeld toch ook nog wel waarderen. De contouren van een sparrenskelet zijn op zich prachtig. Mooi in de mist, mooi als silhouet. De natuurliefhebber in mij huilt echter om zoveel dode natuur, zoveel asgrauwe skeletten waar ooit een oase van groen was.

 

 

Er is hoop

Maar er gloort hoop aan de horizon. De nationaal park autoriteit ziet dit alles als een nieuwe kans voor de natuur, een betere natuur. Er is besloten om zeer terughoudend te zijn met ingrijpen. De natuur mag zelf het werk doen. En daarom blijft een groot deel van de omgevallen sparren gewoon liggen. En als een feniks zal zo het bos op de berghellingen van de Harz herrijzen. Zelfs letterlijk vanuit de dode stammen. Niet meer in eentonig donkergroen, maar als een bont geheel, vol kleurschakeringen. Frisgroene berken afgewisseld met het donkere blauwgroen van dennen en sparren en in de herfst zullen oranje, geel en goudgekleurde vlakken de hellingen vrolijk kleuren. Meer boom- en plantensoorten krijgen een kans, een beter ecosysteem zal ontstaan en het zal uiteindelijk resulteren in een toename van de biodiversiteit.

Alles sal reg kom

Het is even doorbijten door deze kale periode, maar over enkele jaren zullen de resultaten naar verwachting al zichtbaar worden. Zoals men het in de Harz zegt: uit de dood van de sparren komt letterlijk nieuw leven voort. En hoewel de negatieve invloed van de mens natuurlijk niet geheel en al is uit te sluiten – de slechte luchtkwaliteit speelt ook hier op de achtergrond een rol – is hier een natuurlijk proces gaande. Enige scepsis past hier ook, lijkt me, want het verhaal over de wedergeboorte van het bos is natuurlijk ook een beter ‘verkooppraatje’ dan een verhaal over stervende sparren. Maar ik geloof ook in sprookjes en ik heb met eigen ogen kunnen zien dat de jonge bomen al beginnen te groeien.. De natuur is sterk, zoekt altijd weer een balans. Als de mens er maar met zijn handen vanaf blijft….